γράμμα σε χαρτί

Δεν μας πτοούν τα εξαντλημένα από τους εκδοτικούς οίκους βιβλία και μένουμε στην εποχή με μία πρόταση για τον Σεργκέι Αϊζενστάιν στα Αυτοβιογραφικά. :-) Από το περιοδικό Το Δέντρο, τεύχος 58-59 (1-2/1991), σε απόδοση Αρετής Καράμπελα.

(Ελπίζω να μην υπάρχουν πολλά λάθη στη μεταφορά. Επίσης Δεν μου αρέσει ο τρόπος που σημείωσα τις παραπομπές, αλλά δεν σκέφτηκα κάτι καλύτερο.)

Εγώ και το Ποτέμκιν

Το Θωρηκτό Ποτέμκιν μπορεί να πει κανείς, χωρίς να υπερβάλει ότι το είδαν αρκετά εκατομμύρια θεατές. Από διάφορες εθνικότητες, φυλές και χώρες του κόσμου. Σε πολλούς απ' αυτούς, ίσως, η σκηνή του πένθους γύρω από το πτώμα του Βακούλινκ προκάλεσε ένα κόμπο στο λαιμό. Όμως είναι σχεδόν σίγουρο ότι κανείς ανάμεσα σ' αυτά τα εκατομμύρια δεν κατέγραψε και δεν κατανόησε την παρουσία ενός μικρού σημείου του μοντάζ -μόλις κάποιου κυττάρου- σ' αυτή τη σκηνή.
Για αν είμαστε πιο συγκεκριμένοι, όχι ακριβώς σ' αυτή τη σκηνή αλλά σ' εκείνη όπου το πένθος μετατρέπεται σε οργή και ο λαϊκός θυμός εκρήγνυται σε διαδήλωση διαμαρτυρίας γύρω από την τέντα (με το νεκρό Σ.τ.Μ.).
Στο χώρο της τέχνης μία «έκρηξη» και δη μία έκρηξη συναισθηματική δομείται βάσει των ίδιων κανόνων περιγραφής της ανάφλεξης των εκρηκτικών υλών. Μου πέρασε από το μυαλό να τα διδάξω αυτά στη σχολή υποψήφιων μηχανικών του στρατού, στο τμήμα των τεχνικών.
Στη μία όπως και στην άλλη περίπτωση, αρχικά υπάρχει μια υπερφόρτωση της έντασης. (Προφανώς τα μέσα περιγραφής είναι διαφορετικά κατά περίπτωση και το μοντέλο δεν μπορεί να γενικευθεί στα επιμέρους στοιχεία του για όλες τις περιπτώσεις!) Ακολουθεί η έκρηξη και η εκτόνωση. Αυτό το βίαιο τίναγμα αφήνει να ελευθερωθούν χιλιάδες θραύσματα.
Το ενδιαφέρον εδώ βρίσκεται στο ότι το αποτέλεσμα δεν επιτυγχάνεται εάν ανάμεσα στην συμπίεση και την εκτόνωση δεν «παρεμβάλλεται» κάτι, όπως ένα κομμάτι «τονισμένο», που δημιουργεί την απαραίτητη ώθηση για να κατευθύνει με ακρίβεια την ίδια την έκρηξη.
Σε μια έκρηξη πραγματική και ουσιαστική, αυτό το ρόλο αναλαμβάνει ο πυροβολητής, που είναι πάντα απαραίτητος και μεταχειρίζεται ένα φυσίγγιο όπλου, ή μια δέσμη εκρηκτικών υλών με βαμβακοπυρίτιδα τοποθετημένη κάτω από μια γέφυρα από όπου περνά σιδηρόδρομος. Το Ποτέμκιν είναι γεμάτο απ' αυτού του είδους τα «κομμάτια» (τα «τονισμένα». Σ.τ.Μ.).
Στην αρχή της «σκάλας της Οδησσού»-1- χρησιμοποιείται το μεγάλο μάθημα με τη λέξη ΞΑΦΝΙΚΑ, η οποία αμέσως μετατρέπεται σε μία "δόνηση" αποτελούμενη από τρία πολύ μικρά σημεία του μοντάζ («κυψελικά») που δείχνουν το ίδιο κεφάλι σε τρεις διαστάσεις. Έτσι παράγεται εξ άλλου κάτι όπως η έννοια μιας ομοβροντίας τουφεκιών που σκίζει τη σιωπή. (Το φιλμ είναι βουβό και το αποτέλεσμα είναι λίγο ως πολύ εφάμιλλο ενός πυροβολισμού από τουφέκι «εκτός πεδίου»!)
Η συγκινητική έκρηξη του φινάλε με τη σκάλα, έγινε μ' αυτό τον τρόπο: η αρχική σύγκρουση -μια βολή κανονιού- που γίνεται από τον πυροβολητή για να τη δει ο θεατής, μεταφέρεται κατόπιν στο κιγκλίδωμα και στους στύλους ενός εγκαταλελειμμένου σπιτιού στην οδό Μαλάγια Φοντάνκα, για να μεταμορφωθεί τελικά σε δεύτερη έκρηξη «πραγματική και ουσιαστική» (ανάμεσα σ' αυτές τις δύο, σηκώνονται τα λιοντάρια...)-2-.
Έναν ανάλογο τόνο βρίσκουμε και στη μεταμόρφωση του πένθους σε θυμό, όταν οι ναύτες συγκλίνουν και συναντιώνται στη γέφυρα του θωρηκτού' είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι που πιθανόν δεν εισπράχθηκε ως ένα «θέμα» αλλά ως ένας τόνος καθαρά δυναμικός: ένα απλό σημείο του συνόλου που δεν επιτρέπει να συλληφθεί με ακρίβεια αυτό που συμβαίνει τελικά. Δηλαδή: ένας νεαρός σε παροξυσμό οργής σκίζει το πουκάμισο.
Αυτό το κομμάτι δοσμένο με το συγκεκριμένο ύφος, εντάχθηκε στο κατάλληλο σημείο ανάμεσα στο καδράρισμα ενός φοιτητή γεμάτου οργή και στη σκηνή των σφιγμένων χεριών που κινούνται στον αέρα.
Η οργή του λαού στην παραλία «εκρήγνυται» μαζί με την οργή των ναυτών που είναι μαζεμένοι στη γέφυρα και... να η κόκκινη σημαία υψώνεται στο Ποτέμκιν.    

At Πέμπτη, Μαρτίου 14, 2013 9:07:00 μ.μ.,  Χρήστος :